اصطلاحات و تعاریف طرح آزمایش ها

1- علم

علم عبارت از کشف و شناخت حقایق و واقعیت‌هاست. برای کشف یک حقیقت، فرضیه‌ای را براساس دانسته‌های پیشین در نظر گرفته و آزمایشی صورت می‌گیرد. اگر آزمایش به اثبات فرضیه انجامید می‌توان قبول کرد که فرضیه صحیح می‌باشد. هرگاه فرضیه‌ای چندین بار به اثبات رسد به صورت یک تئوری یا نظریه در می‌آید.

2- آزمایش

آزمایش به کلیه عملیاتی گفته می‌شود که برای رد یا قبول یا تکمیل فرضیه‌ای به کار می‌رود. وجه تمایز یک آزمایش مقایسه‌ای و یک آزمایش مطلق این است که در آزمایش مقایسه‌ای دو یا چند مورد بررسی و مقایسه می‌شوند، در حالی که در آزمایش مطلق، بررسی فقط روی یک ماده (مثلاً یک واکنش شیمیایی) انجام می‌گیرد.

در طرح‌های آزمایشی عموماً از آزمایشات مقایسه‌ای، مانند مقایسه عملکرد سه واریته گندم، بهره گرفته می‌شود.

3- طرح‌های آزمایشی

طرح‌های آزمایشی، الگوهای ابداع شده‌ای هستند که برای انجام آزمایشات مقایسه‌ای استفاده می‌شوند.

4- تیمار (رفتار)

هر یک از عواملی که برای مطالعه اثرشان بر روی صفت یا صفات مختلف، در یک آزمایش مورد مقایسه قرار می‌گیرند را تیمار (Treatment) نامند. مثلاً اگر بخواهیم مقادیر مختلف کود بر روی عملکرد ذرت را مقایسه کنیم هر مقدار کود، یک تیمار است و یا در مقایسه عملکرد سه واریته گندم، هر واریته گندم یک تیمار است. تیمار را واریانت (Variant) نیز نامند.

5- ماده آزمایشی

مقایسه تیمارها به کمک وسیله یا موجودی انجام می‌شود. موجود یا وسیله مورد نظر که تیمارها بر روی آن آزمایش می‌شوند را ماده آزمایشی نامند. مثلاً در مقایسه عملکرد چند واریته گندم، زمین مورد استفاده برای کشت واریته‌ها، ماده آزمایشی بوده و یا در بررسی اثر مقادیر مختلف کود بر روی عملکرد یک رقم ذرت، رقم ذرت ماده آزمایشی بوده و یا در بررسی اثر چند نوع سم بر روی آفت یک گونه گیاهی، آفت ماده آزمایشی خواهد بود.