زمین شناسی تاریخی (3)

عصر مزوزوئیک   Mesozoic Era

دومین عصر از دوران پس از عصر پری کامبرین که از  248 میلیون سال قبل آغاز شد، قریب   183 میلیون سال تداوم داشت و حدود  65  میلیون سال قبل به پایان رسید. این عصر مشتمل بر سه دوره است که به ترتیب  تریاسیک، ژوراسیک و کرتاسه نامیده  می شوند .  در طول این عصر  نیز  حیات باوجود دوانقراض پس از دو بار شکوفایی  به تدریج تکامل یافته تر می شود. باز هم  در هر انقراض که علت آن به درستی معلوم نیست شمار زیادی از انواع موجودات زنده نابود می شوند و تنها بخش کوچکی از آنان که توانایی تطبیق با شرایط پیش آمده را دارند برجای می مانند. این گروه اندک برجای مانده بار دیگر گسترش می یابند و حیات، دوباره شکوفا می شود. از شگفت انگیز ترین پدیده های حیات در این عصر ظهور دایناسورها و انقراض ناگهانی آنها  پس از بیش از صدمیلیون سال زندگی بر زمین است که تا همین چند دهه ی پیش معمایی برای دانشمندان بوده ولی اینک بنا به نظریه آلوارز به نظر می رسد که این انقراض براثر اصابت شهاب سنگی عظیم رخ داده است.

در این عصر  باز هم شاهد پیوستن قاره ها برای تشکیل یک قاره ی عظیم و  پاره پاره شدن آن قاره ی عظیم به چندین قاره و دور شدن آنها از هم هستیم. البته این فرایندها در طول ده ها میلیون سال به وقوع می پیوندد که برای موجودات زنده با عمر بسیار کوتاه شان ابدا محسوس نیست .

در اینجا می کوشیم ضمن نام بردن از این ادوار به شرح اجمالی حوادث در هر یک از آنها بپردازیم:

1- دوره ی تریاسیک Triassic period(حدود 248 میلیون سال پیش تا  199 میلیون سال قبل)در این دوره فرایند پیوستن قاره ها به قاره ی عظیم پانگایا ادامه یافت. باوجود اینکه تمام نواحی کره ی زمین در دوره تریاسیک خشک و گرم بود و در قطب های زمین نیز یخ وجود نداشت ولی  آب و هوای  نواحی میانی پانگایا به علت دوری زیاد از اقیانوس مثل بیابان داغ بود. از طرفی دیگر به علت گرما و خشکی، گیاهانی مثل سرخس های غول پیکر که برای بذرهای شان به زمینی تر نیاز داشتند در وضعیت خوبی بسر نمی بردند و بیشترشان نابود شدند ولی کاج ها جای شان را گرفتند و در همه ی نواحی زمین حتی قطب ها گیاه اصلی شدند گیاهان گینکو و اولین گروه از گل ها نیز پدیدار شدند و توسعه یافتند .

انواع گیاهان و جانورانی که در بخش های جنوبی و شمالی پانگایا وجود داشتند متفاوت بودند.در جنوب خزندگان خون گرم فراوانی بودند و درجنوب خزندگان خون سرد مثل لاک پشت. البته در سرتاسر این دوره محیط زمین برای خزندگان خون سرد مساعد تر بود. در انتهای دوره، حدود 200 میلیون سال قبل  خزندگان خونگرم به اولین خزندگان پرنده یعنی پتروداکتیل  تکامل یافتند و بقیه  به اولین پستانداران.

 در پایان این دوره  احتمالا به علت یک انفجار آتشفشانی عظیم بسیاری از انواع جانداران تلف شدند.

2- دوره ی ژوراسیک Jurassic period (حدود ِ 199 میلیون سال پیش تا 145 میلیون سال پیش)در این دوره به علت  نابودی بسیاری از گونه ها ی مختلفی حیوانی در پایان دوره تریاسیک، دایناسورها فرصت مناسبی برای ازدیاد یافتند و به زودی همه جای زمین پر از دایناسورها شد.ژوراسیک دوره ی اختصاصی دایناسورهاست و نامگذاری  فیلمی معروف به نام "پارک ژوراسیک " نیز بی ارتباط با ویژگی این دوره نیست.

در آغاز دوره ی ژوراسیک قاره ی عظیم پانگایا چند پاره شد و قاره های کوچک تر پدید آمده شروع به دور شدن از هم کردند  و در این تحولات سنگ های تکتونیک با  تصادم ها کوه های آندس در آمریکای جنوبی را پدید آوردند. با دور شدن  قاره ها از هم دایناسورها و پستانداران اولیه  به طور مجزا شروع به تکامل کردند. آب و هوای خشک و گرم دوره ی تریاسیک درعین گرم ماندن جنگلی و بارانی شد.در نواحی گرم تر  سرخس ها و در نواحی سردتر درختانی مانند کاج فراوان بودند.

دیرتر، حدود 150میلیون سال قبل اولین پرندگان از دایناسورهای کوچک پرنده تکامل یافتند. این پرندگان مانند پتروداکتیل ها خون گرم بودند.

دوره ی ژوراسیک  در حدود 145 میلیون سال قبل بدون فاجعه یی زیست محیطی به پایان رسید.

 3- دوره ی کرتاسه cretaceous period (حدود 145 میلیون سال پیش تا 65 میلیون سال پیش)با ادامه ی دور شدن قاره ها از هم پستانداران، پرندگان و دایناسورهایی که در قاره های مختلف می زیستند به نحو متفاوتی تکامل یافتند و گونه های مختلف متفاوتی را پدید آوردند. آب و هم نیز سردتر و بارانی تر شد و حتی در مناطقی به ویژه در ارتفاعات برف و یخ  نشست.  اما در میانه دوره ی کرتاسه حرکت صفحه های تکتونیک  موجب آتشفشانی عظیمی شد و دی اکسید کربن فراوانی به هوا رفت و اثر گل خانه یی دی اکسید کربن کره ی زمین را دوباره گرم کرد. به طور ی که دایناسورها حتی در نزدیکی قطب جنوب قادر به زندگی بودند.

در این دوره گل ها و درختان گل و علف نیز گسترش یافتند و این فرایند به ویژه به یاری زنبورهایی که در میان آنها تردد می کردند تشدید شد.  علاوه بر زنبورها انواع جدیدتری از حشرات مثل مورچه و ملخ نیز تکامل یافتند. دایناسورها اصلی ترین جانوران دوره ی کرتاسه بودند. پستانداران هنوز کوچک و کم تعداد بودند. پرندگان در وضعیت خوبی به سر می بردند  و تا پایان دوره کرتاسه از پتروداکتیل ها پیشی گرفتند. برخی از این پرندگان ازسوسک ها تغذیه می کردند و برخی دیگر از ماهیان و پستانداران کوچک.

در حدود 65 میلیون سال قبل ناگهان شهاب سنگ عظیمی به زمین اصابت کرد و انرژی بسیار عظیم  حاصل از این اصابت موجب انقراض بسیاری از حیوانات به ویژه دایناسورها گردید. با این فاجعه دوره ی کرتاسه نیز به پایان می رسد.