زمین شناسی تاریخی (3)

عصر مزوزوئیک   Mesozoic Era

دومین عصر از دوران پس از عصر پری کامبرین که از  248 میلیون سال قبل آغاز شد، قریب   183 میلیون سال تداوم داشت و حدود  65  میلیون سال قبل به پایان رسید. این عصر مشتمل بر سه دوره است که به ترتیب  تریاسیک، ژوراسیک و کرتاسه نامیده  می شوند .  در طول این عصر  نیز  حیات باوجود دوانقراض پس از دو بار شکوفایی  به تدریج تکامل یافته تر می شود. باز هم  در هر انقراض که علت آن به درستی معلوم نیست شمار زیادی از انواع موجودات زنده نابود می شوند و تنها بخش کوچکی از آنان که توانایی تطبیق با شرایط پیش آمده را دارند برجای می مانند. این گروه اندک برجای مانده بار دیگر گسترش می یابند و حیات، دوباره شکوفا می شود. از شگفت انگیز ترین پدیده های حیات در این عصر ظهور دایناسورها و انقراض ناگهانی آنها  پس از بیش از صدمیلیون سال زندگی بر زمین است که تا همین چند دهه ی پیش معمایی برای دانشمندان بوده ولی اینک بنا به نظریه آلوارز به نظر می رسد که این انقراض براثر اصابت شهاب سنگی عظیم رخ داده است.

در این عصر  باز هم شاهد پیوستن قاره ها برای تشکیل یک قاره ی عظیم و  پاره پاره شدن آن قاره ی عظیم به چندین قاره و دور شدن آنها از هم هستیم. البته این فرایندها در طول ده ها میلیون سال به وقوع می پیوندد که برای موجودات زنده با عمر بسیار کوتاه شان ابدا محسوس نیست .

در اینجا می کوشیم ضمن نام بردن از این ادوار به شرح اجمالی حوادث در هر یک از آنها بپردازیم:

1- دوره ی تریاسیک Triassic period(حدود 248 میلیون سال پیش تا  199 میلیون سال قبل)در این دوره فرایند پیوستن قاره ها به قاره ی عظیم پانگایا ادامه یافت. باوجود اینکه تمام نواحی کره ی زمین در دوره تریاسیک خشک و گرم بود و در قطب های زمین نیز یخ وجود نداشت ولی  آب و هوای  نواحی میانی پانگایا به علت دوری زیاد از اقیانوس مثل بیابان داغ بود. از طرفی دیگر به علت گرما و خشکی، گیاهانی مثل سرخس های غول پیکر که برای بذرهای شان به زمینی تر نیاز داشتند در وضعیت خوبی بسر نمی بردند و بیشترشان نابود شدند ولی کاج ها جای شان را گرفتند و در همه ی نواحی زمین حتی قطب ها گیاه اصلی شدند گیاهان گینکو و اولین گروه از گل ها نیز پدیدار شدند و توسعه یافتند .

انواع گیاهان و جانورانی که در بخش های جنوبی و شمالی پانگایا وجود داشتند متفاوت بودند.در جنوب خزندگان خون گرم فراوانی بودند و درجنوب خزندگان خون سرد مثل لاک پشت. البته در سرتاسر این دوره محیط زمین برای خزندگان خون سرد مساعد تر بود. در انتهای دوره، حدود 200 میلیون سال قبل  خزندگان خونگرم به اولین خزندگان پرنده یعنی پتروداکتیل  تکامل یافتند و بقیه  به اولین پستانداران.

 در پایان این دوره  احتمالا به علت یک انفجار آتشفشانی عظیم بسیاری از انواع جانداران تلف شدند.

2- دوره ی ژوراسیک Jurassic period (حدود ِ 199 میلیون سال پیش تا 145 میلیون سال پیش)در این دوره به علت  نابودی بسیاری از گونه ها ی مختلفی حیوانی در پایان دوره تریاسیک، دایناسورها فرصت مناسبی برای ازدیاد یافتند و به زودی همه جای زمین پر از دایناسورها شد.ژوراسیک دوره ی اختصاصی دایناسورهاست و نامگذاری  فیلمی معروف به نام "پارک ژوراسیک " نیز بی ارتباط با ویژگی این دوره نیست.

در آغاز دوره ی ژوراسیک قاره ی عظیم پانگایا چند پاره شد و قاره های کوچک تر پدید آمده شروع به دور شدن از هم کردند  و در این تحولات سنگ های تکتونیک با  تصادم ها کوه های آندس در آمریکای جنوبی را پدید آوردند. با دور شدن  قاره ها از هم دایناسورها و پستانداران اولیه  به طور مجزا شروع به تکامل کردند. آب و هوای خشک و گرم دوره ی تریاسیک درعین گرم ماندن جنگلی و بارانی شد.در نواحی گرم تر  سرخس ها و در نواحی سردتر درختانی مانند کاج فراوان بودند.

دیرتر، حدود 150میلیون سال قبل اولین پرندگان از دایناسورهای کوچک پرنده تکامل یافتند. این پرندگان مانند پتروداکتیل ها خون گرم بودند.

دوره ی ژوراسیک  در حدود 145 میلیون سال قبل بدون فاجعه یی زیست محیطی به پایان رسید.

 3- دوره ی کرتاسه cretaceous period (حدود 145 میلیون سال پیش تا 65 میلیون سال پیش)با ادامه ی دور شدن قاره ها از هم پستانداران، پرندگان و دایناسورهایی که در قاره های مختلف می زیستند به نحو متفاوتی تکامل یافتند و گونه های مختلف متفاوتی را پدید آوردند. آب و هم نیز سردتر و بارانی تر شد و حتی در مناطقی به ویژه در ارتفاعات برف و یخ  نشست.  اما در میانه دوره ی کرتاسه حرکت صفحه های تکتونیک  موجب آتشفشانی عظیمی شد و دی اکسید کربن فراوانی به هوا رفت و اثر گل خانه یی دی اکسید کربن کره ی زمین را دوباره گرم کرد. به طور ی که دایناسورها حتی در نزدیکی قطب جنوب قادر به زندگی بودند.

در این دوره گل ها و درختان گل و علف نیز گسترش یافتند و این فرایند به ویژه به یاری زنبورهایی که در میان آنها تردد می کردند تشدید شد.  علاوه بر زنبورها انواع جدیدتری از حشرات مثل مورچه و ملخ نیز تکامل یافتند. دایناسورها اصلی ترین جانوران دوره ی کرتاسه بودند. پستانداران هنوز کوچک و کم تعداد بودند. پرندگان در وضعیت خوبی به سر می بردند  و تا پایان دوره کرتاسه از پتروداکتیل ها پیشی گرفتند. برخی از این پرندگان ازسوسک ها تغذیه می کردند و برخی دیگر از ماهیان و پستانداران کوچک.

در حدود 65 میلیون سال قبل ناگهان شهاب سنگ عظیمی به زمین اصابت کرد و انرژی بسیار عظیم  حاصل از این اصابت موجب انقراض بسیاری از حیوانات به ویژه دایناسورها گردید. با این فاجعه دوره ی کرتاسه نیز به پایان می رسد.

عصر سنوزوئیک  Cenozoic ERA 

سومین  عصر  پس از عصر پری کامبرین که از  65 میلیون سال قبل آغاز شد وتا کنون ادامه دارد. این عصر مشتمل بر دو دوره است که به ترتیب  ترشیری و کواترنری نامیده  می شوند . عصر سنوزوئیک به معنی حیات نوین است و آنرا عصر پستانداران نیز می نامند. مهمترین ثمره ی این عصر تکامل پستانداران  و متعاقب آن  ظهور بشر است. ویژگی یی که با وجود کوتاه بودن این عصر در قیاس با اعصار دیگر، آن را از هر عصری برجسته تر می سازد.

در اینجا می کوشیم ضمن نام بردن از این ادوار به شرح اجمالی حوادث در هر یک از آنها بپردازیم:

1- دوره ی ترشیری  Tertiary period(ازحدود 65 میلیون سال پیش تا  1.8 میلیون سال قبل)آغاز این دوره مقارن است با انقراض دایناسورها و مهیا شدن فضای بیشتر برای تولید مثل پستانداران و ظهور انواع مختلف و متفاوتی از آنان.

در این دوره با ادامه ی دور شدن قاره ها از هم لغرش صفحه های تکتونیک موجب بروز آتشفشان های زیادی شد. در حدود 60 میلیون سال قبل کالیفرنیا با پیشروی به سوی شمال آمریکا کوه های راکی را پدید آورد. در حدود 55 میلیون سال قبل هندوستان به سوی آسیا پیشروی کرد و کوه های هیمالیا را پدید آورد و در حدود 30 میلیون سال قبل نیز کوه  های آلپ با پیشروی آفریقا به سوی اروپا  تشکیل شدند.

حدود 6 میلیون سال قبل انسان در آفریقا ظهور کرد.  بشر اولیه حدود 2.5 میلیون سال قبل به علت استفاده از ابزار سنگی وارد دوره ی کهن سنگی گردید.

دوره ی ترشیری با خنک شدن تدریجی کره ی زمین و  فرا رسیدن آخرین عصر بزرگ یخ  در 1.8 میلیون سال قبل به پایان رسید.

2- دوره ی کواترنری Quaternary Period (ازحدود ِ 1.8 میلیون سال پیش تا اکنون  )در شروع این دوره انسان های اولیه ابزارهای سنگی را به کار می برده اند  . آب و هوا نیز  بیشتر در فازهای سردتر خود بود و اعصار یخ بندان هم با تناوبی حدودا چهل هزار ساله می آمدند و می رفتند و قطب های جنوب و شمال نیز چون حالا پوشیده از یخ بودند. در میان جانوران  این دوره، پستانداران بزرگی همچون ببر دندان شمشیری، ماموت، ماستادون، نیاکان کوچک تر اسب ها و گرگ به چشم می خوردند.

یک میلیون سال بعد، یعنی 800000 سال پیش مردم شروع به استفاده از آتش برای پخت غذا کردند. احتمالا برای تهیه غذا دانه های خوراکی، توت  و ریشه ها را گردآوری می کردند و در جستجوی باقی مانده ی گوشت جانوران شکار شده توسط جانوران دیگر بودند.

حدود 180000 سال پیش شاید  با ظهور یکی از اعصار یخ مردم به فکر استفاده از پوشش و لباس برای محافظت از بدن خود کردند. اختراع تیر  و کمان نیز ظاهرا  به 64000 قبل بر می گردد.

شواهد نشان می دهد که حدود 60000 سال قبل با تغییر آب و هوا در پایان یکی از اعصار یخ برخی از مردم که پیشرفته تر بودند آفریقا را ترک گفتند و از طریق سواحل جنوب آسیا به هندوستان و سپس به استرالیا رفتند و کمی دیرتر نیز برخی دیگر به آسیای غربی و سپس به اروپا و آسیای مرکزی و چین رفتند .

حدود 30000 قبل نئاندرتال ها به وسیله ی نیاکان ما کشته و منقرض شدند.

حدود 12000 سال قبل، در پایان آخرین عصر یخ زمین گرم تر از معمول و نمناک تر شد و آب و هوا  رو به بهتر شدن نهاد.

اما بسیاری از جانوران بزرگ مثل ببر دندان شمشیری، ماموت و ماستودون  یا به واسطه ی تغییر آب و هوا  یا به خاطر شکار شدن به وسیله ی مردم منقرض شدند.

برخی از مردم از طریق  ِ میان گذرهای طبیعی خشکی (پل خشکی)که در  دریاها پدید آمده بودند از آسیای شرقی به آمریکای شمالی رفتند و  بومی آنجا شدند.

با ظهور کشاورزی و رونق گرفتن آن، مسیر تمدن هموارتر شد و بشر گام در مسیر   توسعه  و پیشرفت نهاد، مسیری که اکنون به شاهراه توسعه و پیشرفت منتهی شده است.

زمین،  الهه ی مادر

کر ه ی زمین هنوز یگانه جایگاه ایمن حیات و مادر همه ی زیستمندان محسوب می شود.اگر آن را یک  الهه ی آسمانی  مادر به صورت  بانویی 23 ساله  فرض کنیم، این الهه همه ی فرزندان خود اعم از ابتدایی ترین موجودات زیستمند تا پیشرفته ترین زیستمندان و انسان را درهمین چهار سال اخیر عمرش به دنیا آورده است و تا نوزده  سالگی هیچ فرزندی نداشته است. این الهه ی مادر، برومندترین فرزند خود یعنی انسان را همین چهار روز پیش به دنیا آورده است . یعنی پیدایش بشر و تکامل او و همه ی حوادثی که بر او و جامعه ی او اعم از عشق ها ونفرت ها و صلح ها و  جنگ ها .رخ داده  همه و همه  در همین چهار روز اخیر از عمر مادرش زمین به انجام رسیده است  . و از همه جالبتر، این همه پیشرفت و توسعه ی جامعه ی بشری از رنسانس تا کنون در این پنج شش قرن اخیر همه و همه  تنها در یک و نیم دقیقه ی اخیر عمر مادر ِ  بیست وسه ساله مان  ، زمین صورت پذیرفته است. هر یک از ما اگر شانسی برای زندگی تا صد سالگی داشته باشیم به آن معنی است که خوش شانس ترین ما در قیاس با سن مادرمان تنها حدود پانزده ثانیه زنده ایم  . درحداکثر همین پانزده یا شانزده ثانیه است که  به دنیا می آییم و زندگی می کنیم و می میریم.

این قصه ی  شیرین پیدایش زمین و حیات و تکامل آنهاست و این قصه صرف نظر از انکه تا چه حد واقعیت داشته باشد قصه یی زیبا و دلکش و سرشار از شگفتی ها است ولی به خلاف تصور خدا ناباوران همین قصه با هر روایتی واقع گرایانه   خود گویای وجود خالقی بی همتا ست. چگونه می توان همه ی این شگفتی ها را تصادف محسوب کرد!

گفتم قصه! چرا؟ زیرا اطمینان کامل دارم آنانی که پنج یا ده قرن دیگر این روایت ها از زندگی زمین و پیدایش حیات را می خوانند با محبت و خوشرویی می خندند. چرا می خندند؟ زیرا بشر تا آن زمان به چنان حقایقی دست می یابد که این روایت ها بسیار کودکانه می نمایند و این ویژگی علم است. چرا با محبت  و خوشرویی؟ زیرا نگارش روایت های ما را گام های ناگزیر بشری برای شناخت جهان خود می دانند. گام هایی که به تدریج بهتر و بهتر بر داشته می شود.  در پایان بهتر است  مقاطع مختلف زمین زیست شناسی تاریخی را به اختصار  از نظر بگذرانیم:

دوران هادین (4600 میلیون سال قبل تا 3800 میلیون سال قبل): شکل گیری  زمین و جدا شدن ماه از زمین و تشکیل خشکی ها و اقیانوس ها بر زمین.

دوران آرکئین  (3800 میلیون سال قبل تا 2500 میلیون سال قبل):پیدایش ساده ترین شکل حیات در اقیانوس ها به صورت سلول های ابتدایی و تکامل آنها به سلول های پروکاریوت

دوران پروتروزوئیک (2500 میلیون سال قبل تا 542 میلیون سال قبل): تکامل سلول ها ی یوکاریوت و ظهور اولین جانداران چند سلولی -  پیدایش بند پایان و انواعی از سوسک ها و کرم ها.

دوره کامبرین (542 میلیون سال قبل تا 488میلیون سال قبل): تشکیل قاره ی عظیم پانوتیا، تکامل اولین گیاهان خشکی از جلبک تک سلولی در آغاز این دوره، سرعت گرفتن تکامل جانداران و نابودی بسیاری از انواع آنان به علت یک فاجعه ی زیست محیطی.

دوره ارودویسین (488 میلیون سال قبل تا 443میلیون سال قبل) :فروشکست قاره ی پانوتیا، تشکیل قاره ی بزرگ گوندوانا، ظهور اولین صخره های مرجانی، پیدایش بندپایان در سواحل، فلس و استخوان دار شدن خرچنگ ها و کوسه ها، فاجعه ی زیست محیطی در پایان.

دوره سیلورین (443 میلیون سال قبل تا 416میلیون سال قبل) : پیدایش گیاهان شاخه دار و  اولین  ماهی کوچک آرواره دار پس از اوج گیری مجدد تکامل، انقراض برخی از انواع بر اثر فاجعه زیست محیطی.

دوره دونین (416 میلیون سال قبل تا 359میلیون سال قبل) : پیدایش آبزیان پادار در سواحل (اولین دو زیستان)، پیدایش سرخس ها و قارچ های بزرگ و  وقوع یک حادثه زیست محیطی و انقراض بسیاری از گونه ها  در پایان.

دوره کربونیفر (359میلیون سال قبل تا 290میلیون سال قبل) :تشکیل ذخایر عظیم ذغال بر اثر مرگ و استحاله ی سرخس ها ، پیدایش کوه های آپالاچی و اورال بر اثر فشردن قاره ها به هم، پیدایش خزندگان بر خشکی بر اثر تکامل دو زیستان. پیدایش ستون فقرات در برخی از جانوران، پر در آوردن برخی از حشرات.

دوره پرمین(290 میلیون سال قبل تا  248 میلیون سال قبل) : پیدایش قاره ی عظیم پان گایه بر اثر به هم پیوستن قاره ها، گسترش و تکامل خزندگان و درختان کاج ، انقراض بیشتر گونه ها بر اثر یک فاجعه ی بسیار بزرگ زیست محیطی.

دوره تریاسیک (  248 میلیون سال قبل تا  199 میلیون سال قبل) : نابودی بیشتر سرخس ها و گسترش کاج ها ، تکامل خزندگان خون سرد و گسترش آنان،  تکامل برخی از خزندگان خون گرم به خزندگان پرنده و برخی دیگر  به پستانداران. انقراض یک فاجعه ی زیست محیطی و امحای بسیاری از گونه های حیاتی.

دوره ژوراسیک (199میلیون سال قبل تا  145 میلیون سال قبل) : ازدیاد قابل توجه  دایناسورها.  تجزیه قاره ی پان گایه به چند قاره و دور شدن آنها از هم  و پیدایش کوه هایی مثل آندس بر اثر تصادم قاره ها.

دوره کرتاسه (145میلیون سال قبل تا 65 میلیون سال قبل) : گسترش گل ها و درختان گل وعلف ها و تکامل زنبورها و انواع جدیدتری از حشرات مثل مورچه و موریانه. تکامل و ازدیاد پرندگان. انقراض بسیاری از گونه ها به ویژ] نابودی کامل دایناسورها بر اثر برخورد یک شهباب سنگ عظیم به زمین.

دوره ترشی اری (65 میلیون سال قبل تا 1میلیون و هشتصد هزار  سال قبل) : تکامل و ازدیاد پستانداران، پیدایش انسان در آفریقا، پیدایش کوه های راکی، کوه های هیمالیا و کوه های آ لپ. پایان دوره با ظهور آخرین عصر یخ بزرگ.

دوره کواترنری(1 میلیون و هشتصد هزارسال قبل تا  اکنون) : توسعه ی  پستانداران، تکامل انسان و گسترش جامعه ی بشری  که تاکنون نیز ادامه دارد. 

کهن سنگی: در حدود دو میلیون و هفتصد هزار سال قبل تا حدود دوازده هزار سال قبل -  ابزار سازی از سنگ و چوب و استخوان و چرم و فیبرهای گیاهی. پیدایش و توسعه ی زبان، هنر (نقاشی غارها در فرانسه و.)و مذهب. البته بیشتر این توسعه در ادوار پایانی عصر کهن سنگی یعنی کهن سنگی علیا به انجام رسید.

میان سنگی : در حدود دوازده هزار سال قبل تا هشت هزار سال قبل - پیدایش ابزارهای سنگی کوچک تر و ظریف تر نظیر پیکان تیر یا نیزه. ساخت اولین قایق ها و متعاقب آن پیدایش ماهی گیر. اهلی کردن سگ با انتخاب آن از میان گرگ های کمتر درنده خو.

نوسنگی: در حدود هشت هزار سال قبل تا پنج هزار سال قبل - پیدایش کشاورزی. اهلی کردن حیواناتی نظیر گاو و گوسفند و پیدایش دامپروری پس از این تحول. تولید گوشت فراوان تر و تولید و انباشت فراورده هایی مثل شیر و ماست و پشم و چرم و استخوان و نیز انبار کردن دانه های خوردنی که برای مدتی بسیار طولانی تر از گوشت قابل ذخیره سازی بودند.توسعه کشاورزی که لزوم  استقرار در یک مکان را(برای رسیدگی به زمین و داشت و برداشت و.)به وجود آورد و توسعه ی خانه سازی و ساخت و ساز بر اثر آن. پیدایش تجارت و صحنه گردانی بشر در نقش هایی مثل رهبر، مبلغ مذهبی، کشاورز، کارگر، جنگجو، شکارچی و برده.

عصر مس: از حدود 7000 تا 5500 سال قبل

اولین فلزی که به وسیله ی بشر به کار گرفته شد مس بود. این فلز چندان محکم نبود و به همین دلیل بشر به دنبال فلزی محکمتر از آن بود. تا قبل از پیدایش ترکیبات مس با فلزات دیگر بشر آن را بیشتر برای مقاصد هنری وزیبایی و تزیینات به کار می برد. مهمترین علت کشف زود هنگام مس وجود نسبتا خالص آن در اشکال طبیعی بوده است.

عصر مفرغ: از حدود 5500 تا 3500 سال قبل

بشر با ترکیب مس و قلع به فلزی محکم تر به نام مفرغ دست یافت. به نظر می رسد که بشر قلع را به دلیل پایین بودن نقطه ی ذوب آن از دیرباز می شناخته ولی پیدایش مفرغ که به نظر می رسد ابتدا در یونان صورت گرفته ارزش بیشتری به قلع داد.

عصر آهن: از حدود 3500 سال قبل

باوجود اینکه بشر در خاورمیانه از 5000 سال قبل آهن را می شناخته ولی بیشتر آنرا به عنوان یک فلز کمیاب وقیمتی به کار می برده  و اطلاعی از ویژگی های برتر آن نسبت به مفرغ نداشته است. عصر آهن یا عصر تولید انبوه آهن برای ابزار جنگی ومانند آن عملا از حدود 3500 تا 3200 سال پیش در خاورمیانه شروع شده است. این اتفاق در مناطق دیگر مثل چین دیرتر رخ داده است.

انقلاب کشاورزی یا انقلاب نوسنگی

جامعه ی بشری در مسیر تکامل خود در طی ده ها هزار سال به دفعات دچار تحولی محسوس و سریع به جلو شده است  که هر کدام را می توان نوعی تحول انقلابی نامید. در پس هر یک از این تحولات انقلابی یا دگر ساز اختراع یا دستاوردی به چشم می خورد. بنابراین می شود  این تحولات را تحولات کوچک یا بزرگ صنعتی نیز نامید.مثلا جامعه بشری در ابتدایی ترین شکل خود، وقتی آموخت چگونه می تواند به یاری سنگ ابزارهایی برای محافظت از خود یا شکار بسازد عملا وارد یک مرحله ی دگرساز شد که آن را  کهن سنگی می نامیم. هزاران سال بعد بشر همراه با تکامل تدریجی خود با این ضرورت مواجه شد که برای افزایش تولید خود باید ابزارهای سنگی خود را بهبود بخشد و به این ترتیب وارد مرحله ی دیگر به نام دوران میان سنگی شد. با توسعه ی باز هم بیشتر بشر  دیگر آن ابزارهای بهبود یافته نیز کفایت نمی کرد و نیاز بسیار بیشتر ی به تولید احساس می شد. این مهم با دگرگونی اساسی ابزارهای سنگی به عالی ترین شکل ممکن صورت پذیرفت و بشر به یاری این ابزارهای سنگی به دستاوردهای جدیدتری روی آورد. مهم ترین ماحصل عصر نو سنگی و تکامل هر چه بیشتر ابزارها پیدایش کشاورزی و دامپروی و استقرار بشر در یک ناحیه به جای مهاجرت دائمی برای گرد آوری و شکار بود. این تحول آنقدر دگر ساز بود که آن را انقلاب کشاورزی یا انقلاب نوسنگی می نامند. کشاورزی پدید آمد و با خود دامپروری و اسکان  مردم در مناطق خوش آب و هوا تر و ذخیره سازی آذوقه و افزایش هر چه بیشتر تولید و متعاقب آن پیدایش شغل های گوناگون و پدید امدن شهرها و روستاها را به دنبال آورد. دیگر همه ی مردم ملزم به شکار یا گرد آوری دانه های خوراکی نبودند و به این ترتیب بود که برخی از مردم به کارهای دیگری که دیگران نیاز داشتند روی آوردند. مثلا  لازم نبود همگان همه روز به نان پختن مبادرت کنند. عده یی این کار را می کردند و به این ترتیب بود که نانوایی شکل گرفت. همراه با این تحولات جمعیت بشر نیز به سرعت افزایش یافت . در محافل علمی بحثی است پیرامون اینکه کدام یک از دو تحول فوق یعنی انقلاب کشاورزی یا انقلاب نو سنگی دیگری را به دنبال آورد.  به اعتقاد نگارنده  هیچ کدام! آن که هر دوی اینها را به دنبال آورد همان تکامل بشر و نیاز بشر به تولید هر چه بیشتر بود. یعنی ضرورتی اقتصادی اجتماعی که موتور محرکه ی هر دگرگونی جامعه ی بشری تا کنون بوده است. انقلاب نو سنگی و انقلاب کشاورزی  هر دو با هم و  در پیوندی هماهنگ برای بر آوردن نیاز های بشر متمدن تر یا بر آوردن مطالبات روز افزون او پدید آمدند و همدیگر را در طی اعصار تکامل بخشیدند.

طلوع هنر همگام با طلوع بشر

به نقاشی فوق بنگرید که چه زیباست! از آن کیست؟  از آن بشر است، بشری که یکی از اجداد دوردست ما محسوب می شود ولی نامش را  نمی دانیم! کی آفریده  شده است؟ باستان شناسان می گویند حدود  پانزده هزار سال قبل! پانزده هزار سال قبل؟ پانزده هزار سال قبل؟ براستی باور کردنی نیست ولی باید پذیرفت. محل این تصویر غار آلتامیرا ست. غاری در کانتابرای اسپانیا.  فقط همین نیست.  هزاران نقاشی و نقش برجسته همچون این در دل غارهای متروک یافت می شود. نه تنها پانزده هزار سال قبل بل حتی سی هزار سال قبل، چهل هزار سال قبل. قدیمی ترین از میان آنها نقش کندی است در غار بلومبوس در جنوب آفریقا که هفتاد هزار سال قدمت دارد. هفتاد هزار سال؟ آری براستی هفتاد هزار سال. تازه  چه بسیار غارهای نکاویده یی  که بر اثر رانش زمین یا زلزله در دل خاک  مدفون شده اند و یا در زیر آب مغروق. چه بسیار حجره ها در همین غارهایی که کاویده ایم وجود دارند و به علت مسدود شدن مداخل شان برای ما  نامکشوف اند. شاید هنرهایی ، حتی،  بسیار کهن تر از غار بلومبوس وجود داشته باشند که هنوز  به چشم ما نیامده اند. آری  هنر  خیلی پیشتر از آنکه تصور کنیم پدید آمد و شاید قدمت اش دست کمی از قدمت بشر نداشته باشد. هنر، هنر است خواه  نقاشی چند رنگ و چشم نواز یک گاو میش باشد در غار آلتا میرا  خواه  نقش یا رد دست ها باشد بر دیواره ی غارهای بسیار کهن. همه ی آنها شوق بشر را برای آفریدن نشانی از  او و جهان او را نشان می دهد. این آثار که در حجره های پرت و  دور افتاده ی غارها دیده می شوند با ما سخن می گویند ولی ما هنوز نتوانسته ایم ترجمان راستین سخنان آنان باشیم. یعنی هنوز نتوانسته ایم منظور و مقصود آنان را از آفرینش این هنر ها دریابیم. دانشمندان نظرات گوناگونی برای تفسیر این هنرها مطرح کرده اند ولی گستردگی این نظریات و شدت جدال بین آنان ما را در فهم این آثار هنوز به جایی نرسانده است. این آثار در  آخرین مقطع عصر یخ  یا در عصر  کهن سنگی زبرین پدید آمدند. همان عصر ی که پیشنیان ما برای گریز از سرما و حفظ خود به دل غارها پناه آورده بودند. این غارها هم بهترین محافظ  اجداد ما  بوده اند و هم بهترین محافظ هنرشان.